گفتگوی چهارجانبه

در سال پنجاه و پنج جلسه‌ای برای دانشجویان تشکیل می‌شود که ظاهراً بحث از پیش آماده‌ای ندارد. دکتر شریعتی در ابتدای جلسه بحثی از ماهیت اجتماعی اسلام را پیش می‌کشد و در ادامه هر یک از سخنرانان دیگر نظرات خود را بیان می‌کنند. حال و هوای تفکر در رابطه با اسلام، توصیفی از اوضاع دانشجویان مسلمان پیش از انقلاب و آرا و عقاید هر یک از این متفکران همه جزو مواردی هستند که آشنایی با آن‌ها از محتوای کتاب مهم‌تر است. کتاب بسیار نحیف و کم‌حجم است و به‌روانی خوانده می‌شود اگر که بخواهید قدری با پیشینه‌‌ی فکری هر یک از این چهار متفکر و یا تاریخ انقلاب آشنا شوید.

مرشد و مارگریتا

مرشد و مارگریتا یک کودتا است، کودتایی ادبی علیه خفقان فکری و دینی روسیه‌ی تاریک استالینی، کودتایی مذهبی علیه طغیان شهوت خودشیفتگی و خداستیزی و کودتایی عاشقانه علیه تمام هوس‌هایی که میان عاشق و معشوق حائل می‌شوند. داستان سفر پرماجرای ابلیس به مسکو نه یک مانور غلبه‌ی ماورا بر ماده که روایتی موزون از رستگاری است. رستگاری حاکمی که علی‌رغم تمایلش خورشید را به صلیب کشید و رستگاری ستایشگری که به‌جرم ثنای محبوبش، به‌قدری آماج بیهودگی‌ها قرار گرفت که به وادی جنون کشیده شد.

قمارباز

چرخ‌بخت بی‌شباهت به چرخ زندگی نیست، هر دو می‌توانند در ثانیه‌ای یکی را به خاک سیاه بنشانند و دیگری را ثروتمند کنند، هر دو می‌توانند، چشمان پر از ولع یک انسان را به خود خیره کنند تا به میل خودشان سرنوشتش را به بازی بگیرند، هر دو می‌توانند به یک مرد بیاموزند که بی‌قانون‌ترین و سرکش‌ترین پدیده‌ی خلقتند و سرانجام هر دو به‌خوبی درس آزادگی می‌دهند، درس آن که زندگی چیزی به جز همین امید بستن‌ها و دل‌کندن‌ها نیست. قمارباز داستان غریبه‌ای نیست، داستان زندگی یکی مثل ماست وقتی‌که با همه‌ی وجود می‌خواهیم که سر به تن این زندگی نباشد و حاضریم پاک‌بازیمان را ثابت کنیم. این نقطه درست همان‌جایی است که قمار را برده‌ایم.  

گفت و گوهای اوریانا فالاچی

گفت‌و‌گوهای فالاچی با چند تن از مشهورترین رهبران جهان، مکالمه‌هایی جنجالی، چالش برانگیز و بعضاً متهورانه است. بدون شک قهرمان این کتاب فالاچی است زمانی‌که رو‌به‌روی شارون می‌نشیند و او را بابت کودک‌کشی‌هایش محکوم می‌کند و یا وقتی‌که با شجاعت قذافی را در چادر خودش به دیکتاتوری متهم می‌کند. مصاحبه‌های او با محمدرضا پهلوی، بازرگان و امام خمینی نمایانگر بخشی از تاریخ ایران در سال‌های ملتهب انقلاب است، مصاحبه‌هایی که اصل بی‌باکی و بی‌آلایشی در آن‌ها موج می‌زند، فالاچی حرف اضافی نمی‌زند، یک‌راست می‌رود سراغ همان حرف‌هایی که انتظار شنیدنش را می‌کشیم و حرف‌های طرف مقابلش را با دلیل و سند و بدون ملاحظه‌ای رد می‌کند. مصاحبه‌های او با لخ‌والسا و راکووسکی هم جذاب می‌شود اگر پیش از مطالعه کتاب، قدری در رابطه با تاریخ لهستان مطالعه کنید. درمجموع گرچه عقاید و تفکرات فالاچی با ما متفاوت و گاهی متضاد است اما جرأت و صراحت او در این عصر مصاحبه‌های تصنعی، ستودنی است.

روی ماه خداوند را ببوس

رنگ و بوی میوه‌ها، خوشه‌های نخل، عطر سحرآمیز ریحان، بوی خاک باران‌خورده، طلوع و غروب خورشید و پراکندگی این همه رنگ در عمق آب‌ها. این‌ها همه را گذاشته‌اند تا رهایشان کنی و بنشینی پای استدلال‌های قواره‌دار فلسفی و ثابت کنی از دل رابطه‌ی علت و معلول، خدا برای تو درمی‌آید و اصلا مرده‌شور این علت و معلول را ببرند. راستی اصلا خدایی هست؟  و مگر فرقی هم می‌کند وقتی که می‌افتی در هیاهوی شهرو فکر پول و کار و پایان‌نامه و خانه و ماشین همه‌ی وجودت را اشغال می‌کند؟ و آن وقت است که دوست داری کشیده‌ی محکمی زیر گوش‌هایت بخورد و از این خواب بی‌امان ولو برای لحظاتی هم که شده است بپری و روی ماه آن که بیدارت کرد را ببوسی.

ابن مشغله

در برنامه‌ای از هنرپیشه‌ای پرسیدند که اگر رییس‌جمهور می‌شدی چه می‌کردی؟ من اگر بودم بی‌درنگ پاسخ می‌دادم که مقدمه‌ی ابن‌مشغله را به عنوان اعلامیه‌ی حقوق‌بشر اعلام می‌کنم! اکنون که محدوده‌ی حاکمیتم از خودم فراتر نمی‌رود، نه‌تنها مقدمه که سطرسطر این کتاب را منشور حقوق بشر خویش می‌خوانم و به لحظاتی از خواندن این کتاب می‌اندیشم که در هر کلامش، خودم را به جرم فاصله‌گرفتن از نظام ارزش‌های ابن‌مشغله، محکوم می‌کردم. ابن‌مشغله گویی در دل تاریخ مانده است تا چون منی تا خرخره در صندلی بی‌تفاوتی فرو نرود و به‌سان قهرمان این کتاب کله‌شق باشد. موج عظمت این کتاب را اگرچه نتوانستم در این چهار کلام بیان کنم، اما می‌توانم این مهم را به دست دوستی بسپارم که به نیکی از عهده‌اش برآمده است.

مشروطه شناسی

تاریخ مشروطه با ابهامات فروانی روبه‌روست. هنوز هم فهم این‌که مشروطه‌خواهان قهرمانان آزادی بودند یا جلادان شیخ‌فضل‌الله‌نوری، سهل نیست. آسان نیست که بتوان فهمید آیا نهضت مشروطه، قیام در برابر استکبار بود یا جاده‌صاف‌کن استکباری دیگر و آسان نیست که بتوان فهمید چگونه‌مشروطه‌خواهان با آن سابقه استعمارستیزی، عدالت را در تحصّن در سفارت انگلیس جست‌و‌جو می‌کردند. کلید حل این‌ها و ده‌ها معمای دیگر را شاید بتوان در مفهومی تازه یافت که ما را در تحلیل وقایع آن دوران یاری کند. دکتر موسی نجفی کوشیده است در سلسله مصاحباتی از این کتاب، گره از کلاف به‌هم‌پیچیده‌ی مشروطه باز کرده و شما را در تجزیه و تحلیل، یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ معاصر یاری کند.

 

پنج گفتار در باب استغفار و توبه در ماه مبارک رمضان

می‌گویند چند شب را باید در دل رمضان قدر دانست ولی به نظر من تمام رمضان را باید قدر دانست. تمام لحظات شیرین بر سر سفره سحر و افطار را باید قدر دانست. تمام ثانیه‌هایی که که آوای قرآن و دعا، گوش‌هایمان را می‌نوازد و تمام ساعاتی که اعضا و جوارح را از آفات مصون می‌داریم باید قدر دانست. اما جوهر همه‌ی این‌ها رو کردن به خداست. نزدیکی به خداست که بیش از هر چیزی باید قدر دانست. این ماه، ماه روکردن به خداست. ماه آن است که خدا را قدر بدانیم و از تمام نفس‌هایی که بی‌یاد خدا قدر ندانسته‌ایم توبه کنیم. پنچ گفتار در باب توبه و استغفار تنها تذکری است برای بیداری و استفاده از فرصتی گران‌بها که شاید دیگر تکرار نشود.

مزمزه کلمات

کتاب یک موجود زنده است. موجودی که دشمنان خیلی زیادی دارد، مظلوم است و دوستانش نمی‌توانند کاری برایش بکنند. باور کنید کتاب در جامعه‌ی ما دشمنانی دارد که برای از میان بردنش نقشه می‌ریزند و گام‌به‌گام جلو می‌آیند. از نمایشگاه کتاب گرفته تا انواع رسانه‌های تصویری و ناشرین کتاب‌های زرد و مسئولین فرهنگی همه و همه دست‌به‌دست هم دادند تا ما را از لذت بهره‌بردن از باسابقه‌ترین رسانه‌ی بشری محروم کنند. حسام‌الدین مطهری در مزمزه‌ی کلماتش  سعی در یافتن راه‌حل‌هایی دارد که بتواند سربازی در جبهه کتاب باشد. شاید تماشای این اثر جنگی برای شما هم جذاب باشید و شاید اصلاً شما هم از همسنگران او به شمار آیید اگر از کتابش خوشتان بیاید و بخواهید از فردا کاری برای کتاب بکنید!!!

کندوکاوی در تاریخ تمدن آندلس

نام آندلس برای ما بیگانه نیست. تمدنی اسلامی در دل اسپانیای کنونی با همه‌ی پیشرفت‌‌هایش در نجوم و کشتیرانی و شهرداری و علومی نظیر فقه و فلسفه. تمدنی که نقش عظیمی در گسترش علوم در غرب دارد و تمدنی که از دل آن از یک‌طرف، بناهای عظیم به‌جا مانده است و از طرف دیگر میراث علمی عظیم. شاید پیداکردن یک کتاب جمع‌وجور برای آشنایی بیشتر با این تمدن کار آسانی نباشد اما عبدالواحد ذنون طه که یک آندلس شناس به معنای واقعی است، مجموعه مقالاتی را در کتابش گردآوری کرده که مطالعه آن‌ها خالی از لطف نیست. نثر کتاب چندان جذاب و گیرا نیست  و کتاب اثری پژوهشی به شمار می‌آید اما از خلل آن‌ها اطلاعات جالبی به‌دست می‌آید که برای آشنایی اجمالی با آندلس مفید است.